Composting....A simple method

कम्पोस्टिंग 

कम्पोस्टिंग म्हणजे विघटन करून  (decompose ) वेगळ्या पदार्थात रूपांतर करणे .कम्पोस्टिंग म्हणजे सोप्या भाषेत ओल्या कचऱ्या पासून माती तयार करणे . त्यात घरच्या घरी भाजीपाला व फुलझाडे लावू शकतो किंवा कोणालाही खत म्हणून देऊ शकतो .

आमचा केटरिंग चा business आहे, त्यामुळे ओला कचरा खुप मोठ्या प्रमाणावर तयार होतो. ओला कचरा 2 प्रकारचा असतो ,

 १. भाज्यांची व फळांची  साले, देठे,बिया , टरफले इत्यादी . 

२. खर्कटे ज्यात उरलेले शिजवलेले अन्न , पानात टाकलेले पदार्थ इत्यादी

ह्या दोन्ही प्रकारच्या कचऱ्याला वेग वेगळी ट्रीटमेंट देणे आवश्यक असते कारण शिजवलेल्या अन्नात पाण्याचा अंश जास्त असतो . त्याला वास येण्याची शक्यता असते .

आम्ही जी पद्धत वापरतो ती aerobic पद्धत आहे , म्हणजे ज्यात हवा खेळणे आवश्यक आहे . दुसरी एक पद्धत आहे की ज्यात कचरा पूर्ण झाकून ठेवावा लागतो म्हणजे डबा बंदच ठेवायचा . म्हणजे लोकांना एक भीती असते की कचरा म्हणजे घाण घरात कस ठेवायचे अशी . ही पद्धत फ्लॅट साठी जास्त उपयुक्त आहे . त्यात  कार्बन डाय ऑक्साईड मधे वाढणाऱ्या जंतूंची वाढ केली जाते . आपल्या ग्रुप वरचे अनिरुद्ध देशपांडे याची माहिती देऊ शकतील . त्यासाठी त्यांनी विशिष्ट कल्चर ही विकसित केले आहे .

पहिल्या प्रकारचा कचरा जिरवायला जास्त काही त्रास पडत नाही ,वास नाही. फार मेहनत ही करावी लागत नाही . जर तुमच्याकडे जमीन असेल तर फारच सोपे काम आहे .दोन मोठे खड्डे खणावेत .  किती खोल, रुंद इत्यादी तुमच्याकडे असणारी जागा व कचऱ्याचा आकारमान ह्यावर अवलंबून आहे . त्यात रोज हा कचरा टाकून त्यावर थोडी माती टाकून देणे . खड्डा भरल्यानंतर साधारण एक महिन्याने त्यात पूर्ण खत तयार झाले असेल . त्या खड्ड्यावर रोज थोडे पाणी शिंपडणे आवश्यक आहे . पावसाळ्यात गरज नाही . पहिला खड्डा भरल्यानंतर दुसऱ्या खड्ड्यात ह्याच प्रकारे कचरा घालणे .

जर जमीन नसेल , गच्चीत कुंडीत अथवा वाफ्यात कचरा जिरवयचा असेल तर  -

कुंडीत अथवा वाफ्यात नारळाच्या शेंड्या खाली घालाव्यात . कुंडी ला खाली व आजु बाजूला भोंके असणे आवश्यक आहे जेणेकरुन हवा खेळेल व् खालून कंपोस्ट टी बाहेर पडू शकेल. त्यावर मातीचा किंवा लाकडाच्या भुश्श्या चा थर द्यावा . ह्याचे कारण कम्पोस्ट मधून येणारा रस (कम्पोस्ट टी ) ह्यात मुरतो बाहेर येत नाही  नाहीतर कुंडी तिकाटण्यावर ठेऊन खाली एक पातेले ,ट्रे ठेवावा की ज्यात कंपोस्ट टी जमेल .रोज तो झाडांना घालून टाकावा . ह्यात खूप कस असतो . ह्याचा कीटक नाशक म्हणून ही उपयोग करता येतो . कम्पोस्ट टी मधे पाणी मिक्स करून फवारणी करावी .

ह्या कुंडीवर झाकण ठेवण्याची गरज नाही .

खरकटं अशाच पद्धतीने जिरवता येईल पण त्याच्या कुंडीवर झाकण ठेवणे आवश्यक आहे , शिवाय त्यावर वजन ठेवणे ही आवश्यक आहे . अशासाठी की उंदीर ,घुशी येऊ नयेत .

घरगुती खर्कटे खूप कमी प्रमाणात असते .त्यामुळे त्यासाठी खरं तर वेगळी पद्धत करण्याची गरज नाही . १ नंबर व २ नंबर कचरा एकत्र करूनही जिरवता येईल .

पण आमच्या कडे हॉल मधील ५०-१०० लोकांच्या जेवणाचा खर्कट्याचा कचरा असल्यामुळे आम्हाला तो वेगळा जिरवावा लागतो .

खर्कट्याच्या कचऱ्यात पाणी खूप प्रमाणात असल्यामुळे तो थोडा कोरडा करण्याची आवश्यकता असते .त्यामुळे त्यात सम प्रमाणात लाकडाचा भुस्सा ,वाळलेला पाला पाचोळा ,नारळाच्या शेंड्या घालाव्यात . आम्ही तो कम्पोस्टर मधे कल्चर  घालून रोज फिरवतो . फिरवल्यामुळे तो ओला ,कोरडा कचरा चांगल्या पद्धतीने एकत्र होतो , व त्यातील जास्त पाण्याचा अंश शोषला जातो .  कम्पोस्टर म्हणजे एक सिंटेक्स ची टाकी आहे की ज्याला हॅन्डल्स बसवलेली आहेत . कौस्तुभ याद्रे यांनी विकसित केलेला आहे .

कौस्तुभ याद्रे  यांचा फोन नंबर : ९६ ०४ ०४ ६९ ८३

जर कम्पोस्ट ला वास येत असेल तर कम्पोस्टिंग व्यवस्थित होत नाही असे समजावे . वास येत असल्यास कोरडेपणा वाढवावा म्हणजे भुस्सा जास्त घालावा .

अनिरुद्ध देशपांडे यांनी कम्पोस्टिंग साठी दिलेला एक फॉर्म्युला आहे, तो म्हणजे ATM म्हणजेच  Air,Temperature, Moisture.

म्हणजे कम्पोस्ट मधे हवा खेळणे आवश्यक आहे, त्यामुळे कचरा वर खाली करावा लागतो. पण 1 नंबर च्या कचऱ्या मधे असे करणे आवश्यक नाही. तुमचे खर्कटे घरगुती असल्यामुळे अगदी कमी प्रमाणात असणार ,त्यामुळे अस वेगळे करण्याची गरज नाही.

वर खाली केले नाही तरी चालते ,फक्त कम्पोस्टिंग व्हायला दिवस जास्त लागतात,बाकि काही नाही.

Temperature - योग्य ताप मान राखणे आवश्यक आहे. खुप थंड असेल तर कम्पोस्टिंग होत नाही.

Moisture : पाणी जास्त झाल्यास कम्पोस्टिंग होत नाही. फक्त ओलावा पाहिजे , पाणी साठायला नको.

सर्वात महत्वाचे म्हणजे तुम्ही स्वतः कंपोस्टिंग ला छोट्या प्रमाणात का होईना सुरुवात करावी . बरेच लोक असे आहेत की जे नुसत्या शंकाच विचारत बसतात पण कधीही सुरुवात करत नाहीत . तुम्ही जोवर सुरुवात करणार नाही तोवर तुम्हाला चुका समजणार नाहीत .

BY

Amod Rahalkar

Information : Bird Rescue & related Pakshimitra Contact details

Tips on Bird Rescue

• जखमी पक्षी सापडला की पहिल्यांदा गर्दी बाजूला करून त्याला शक्यतो अंधारात एकटा ठेवणे.
• शक्यतो उचलु नये पक्षी. कुठला आहे त्यावर ते अवलंबून आहे.
• मोठा शिकारी पक्षी असेल तर उचलायला जाऊ नका, कारण त्याची नखे तुम्हाला लागू शकतात. 
• आणी तो ही attack करू शकतो कारण त्याला कळत नाही की तुम्ही त्याला मदत करत आहात हे.
• पण छोटा पक्षी असेल तर हलक्या हाताने उचलून अंधरात , खोलीत खिड़की जवळ ठेवावा.  नाहीतर त्याची शिकार होऊ शकते.
• बरेच वेळा ते घाबरलेले असतात , ते थोड्या वेळाने आपो आप उडून जातात.
• कृपा करून त्यांना अजिबात खायला, पेयला चोचित कोम्बू नका.
• बरेच वेळा पाणी घालताना त्यांच्या श्वास नलिकेत पाणी जाते.
• तुम्ही अजिबात ट्रीटमेंट देऊ नका, कात्रज ओर्फनेज ला फोन करा.

 जखमी पक्षी सापडला तर खालील नंबर वर फोन करावा.

दीपक सावंत : ९५९५३६६२४५ 

दीपक सावंत जखमी पक्षांवरील उपचारा संधर्भात कार्यशाळा घेतात।

अनुज खरे 

8007976337 

Pakshimitra Call centre for Injured birds

 9223050607

Katraj Orphange

2024370747

घन जीवामृत... By Neela Panchpor

सेंद्रिय शेती/ बागकाम करणाऱ्यांसाठी जीवामृत हे वरदानच आहे. झाडांसाठी ते उत्तम पारंपारिक सेंद्रिय खत समजले जाते. 
यामध्ये द्रव जीवामृत आणि घन जीवामृत असे दोन प्रकार आहेत.

या दोन्ही मधील महत्त्वाचा फरक म्हणजे टिकाऊपणा.

द्रव जीवामृत हे तयार केल्यापासून चवथ्या दिवशी वापरले तर त्याचा संर्वोत्तम फायदा होतो, त्यानंतर त्याचे गुणधर्म कमी होत जातात. या तुलनेने घनजीवामृत सहा महिन्यापर्यंत छान टिकते.

घनजीवामृत तयार करण्याची पद्धत खालील प्रमाणे :-

देशी गाईचे शेण       10 kgs.
देशी गाईचे गोमूत्र    500 ml.

डाळीचे पीठ           200 gms.

नैसर्गिक गूळ।         200 gms.

मूठभर माती

 हे सर्व एकत्र करून घ्यावे. त्याच्या गोवऱ्या नाहीतर ढीग करून सावलीत वाळवून पोत्यात भरून ठेवावे.

कुंडीत झाडांना घालताना अंदाजे मूठभर असे मातीच्या वरच्या थरात मिसळून घालावे. घालताना मातीत ओलावा असणे हितकारक आहे.

घनजीवामृत मधील पोषक द्रव्यांचा हवेशी सम्पर्क आला तर ते गुणधर्म कमी होऊ नयेत म्हणून घातल्यानन्तर त्यावर mulching करणे फायद्याचे ठरते.

Step 1

Step2

Step 3

Step 4

Article By

Neela Panchpor

जीवामृत....माहिती व कृती--: By Suchitra Diwan

बागेचे नंदनवन बनविणारे जीवामृत

आपली बाग नेहमीच फळाफुलांनी बहरलेली असावी असे कायमच आपल्याला वाटतअसते आणि त्यासाठी आपले बागेत सतत
नवनवे प्रयोग चालू असतात.आम्हालाही जीवामृतची माहिती मिळाल्यावर त्याचाआमच्या बागेत प्रयोग करून पाहिला आणि जीवामृत मुळे आमची बाग सतत फळलेली आणि फुललेली दिसू लागली.


जीवामृतची आमची कृती--:

१ किलो देशी गायीचे शेण(शेण ताजे असावे)
१ लिटर देशी गायीचे गोमूत्र (शिळे असले तरी चालते)
१०० grm सेंद्रिय गूळ (जुना गूळ उत्तम)
१०० grm कुठल्याही डाळीचे पिठ     
    १ मूठ बागेतली माती
   १० लिटर पाणी
वरील सर्व जिन्नस एकत्र करून चांगले ढवळावे.
व सावलीत झाकून ठेवावे.दररोज सकाळ 
संध्याकाळ clock wise ढवळावे.५ व्या
किंवा ११व्या दिवशी वापरावे.वापरताना ते
डायल्यूट करून वापरावे.१ लि जीवामृत+१० लि
पाणी असे डायल्यूट करून मोठ्या झाडांना
१ लि.व लहान झाडांना १ फुलपात्रे असे घालावे.
जीवामृत घालताना झाडांची माती ओली असावी
(जीवामृत घालण्यापूर्वी झाडांना पाणी घातलेले
असावे) दर २१ दिवसांनी रिपिट करावे.


जीवामृतच्या इतर काही कृती:
१ घळसासी कृती:
वरील मिश्रणात अंडी व दही
   पण घालतात.
२संदीप चव्हाण: १०लि जीवामृतधे ५० grmमध
                       व १००grm ताजे दही घालावे
                     असे सांगतात
३सुभाष पाळेकर:
घन जीवामृत: गाय व बैल यांचे शेण प्रत्येकी
अर्धा किलो
१०grm सेंद्रिय गूळ किंवा फळांचा रस
१० grm बेसन 
हे  सर्व एकत्र करून सावलीत ढिग लावणे,
४८ तासांनंतर उन्हात वाळवणे

जीवामृतसाठी देशी गायीचेच शेण का वापरावे
असा प्रश्न अनेकजण विचारतात.त्याची 
तज्ञांनी सांगीतलेली कारणे पुढील प्रमाणे

मा.श्री.खकेसरांनी त्यांच्या 'मातीचे स्वरूप व
सेंद्रिय खते' या पुस्तकात देशी गायीच्या शेणाचे
महत्व  सांगताना पुढिल मुद्दे मांडले आहेत
१: गायीचे शेण उष्णता रोधकाचे काम करते
२: रशियन शास्त्रज्ञांचा निष्कर्ष : गायीच्या 
शेणामधे रेडिएशन शोषून घेण्याची शक्ती आहे
३: जर्मन शास्त्रज्ञांचा अहवाल: गायीच्या शेणाच्या
सारवण्याने भारतुय स्त्रियांची जीवनसत्व B12
ची आवश्यकता पूर्ण होते.हातावाटे व पायावाटे
B12 शरीरात जाते
४: रोग प्रतिकारक शक्ती मोठ्या प्रमाणात आहे
५: सायने ता.मालेगाव,जि. नाशिक येथील
श्री जितेंद्र कुटुमुटिया यांनी गायीच्या १grm
शेणात ३३कोटी जिवाणू आहेत असे अभ्यासले
आहे,त्यामुळे गायीत ३३ कोटी देव आहेत ही
संकल्पना दृढ झाली असावी.३३कोटी मधे
कोटी ही संख्या नसून कोटी म्हणजे प्रकार 
आसेही ते म्हणतात,म्हणजे ३३प्रकारचे जीवाणू
गायीच्या शेणात असतात असे म्हणता येईल.

श्री पळेकर सरांच्या मार्गदर्शनानुसार जीवामृतची
फवारणी पुढील प्रमाणे करावी:
१: १०लि पाणी+२००mlजीवामृत(गाळून घ्यावे)
     नंतर २१ दिवसांनी 
२: १० लि पाणी +५००ml जीवामृत
      पुन्हा २१दिवसांनी 
३: १० लि पाणी+७५०ml जीवामृत
४: १० लि पाणी +२००आंबट ताक
     पुन्हा २१ दिवसांनी 
५: १० लि पाणी + १ लि जीवामृत
     अशा प्रकारे ५ फवारण्या कराव्यात


Article By
Suchitra Diwan